#

दोधाराचाँदनी (कञ्चनपुर): महाकालीपारिको गाउँ दोधाराचाँदनीका बासिन्दाले ४० वर्षपछि बल्ल सरकार भएको अनुभव गरेका छन् । नेपाल–भारत सीमा क्षेत्रमा बग्ने जोगबुडा नदी नियन्त्रणका लागि यस वर्षदेखि तटबन्ध निर्माण सुरु भएपछि स्थानीय बासिन्दाले राज्य भएको अनुभूति गरेका हुन् ।अन्नपुर्ण पोष्ट दैनिकमा खबर छ ।

२०२७ सालको बाढीपछि पटकपटक महाकाली र जोगबुडा नदीले कटान गर्दा बर्खा लागेपछि स्थानीय बस्ती सधैं जोखिमा पर्ने गरेका थिए । करिब ४० वर्ष अनुनयविनय गरेपछि सरकारले जोगबुडा र महाकाली नियन्त्रण गर्न काम सुरु गरेको स्थानीय बासिन्दाले बताए ।

सिँचाइ मन्त्रालयले जोगबुडा नदी नियन्त्रणका लागि गत वर्ष ४५ करोड रुपैयाँको तीनवर्षे गुरुयोजना स्वीकृत गरेसँगै यसपालि तटबन्ध निर्माण सुरु भएको छ । नेपालतर्फको झन्डै २२ किलोमिटर तटबन्धका लागि सिँचाइ मन्त्रालयले गुरुयोजना स्वीकृत गरेकोमा यसपालि चार किलोमिटरका लागि १० करोड रुपैयाँको ठेक्का भएर निर्माण सुरु भएको हो ।

यसपालि दुई किलोमिटर तटबन्ध निर्माण भइसक्ने जलउत्पन्न प्रकोप नियन्त्रण डिभिजन कार्यालय धनगढीले जनाएको छ । बर्खा लागेपछि सधैं दुःख दिने जोगबुडा नियन्त्रण हुने भएपछि दोधाराचाँदनीका बासिन्दा खुसी भएका छन् ।

२०३२ सालमा विवाह भएपछि दोधाराचाँदनीमा बस्दै आएकी कृष्णा चन्दले हरेक वर्ष पानी पर्न थालेपछि जोगबुडा नदीले मान्छेको ज्यान लिने गरेको सुनाइन् । ‘दोधाराचाँदनी नगरपालिकाको पश्चिम भारतीय सीमातर्फको भागमा जोगबुडा नदीले हरेक वर्षात्मा कटान र डुबान गरिरहन्थ्यो,’ उनले भनिन्, ‘झन्डै २७ किलोमिटर क्षेत्रमा जोगबुडाले हरेक वर्ष चारपाँचजनाको ज्यान लिइरहन्थ्यो ।’

भारतको चम्पावत जिल्लाको चुरेबाट खहरेका रूपमा बग्ने जोगबुडा नदी बनबासा बजारदेखि झन्डै ५ किलोमिटर दक्षिणतिरबाट दोधाराचाँदनी प्रवेश गर्छ । जोगबुडा नदीपारिको नेपाली गाउँ बडुवाल टोलका महावीर क्षेत्रीले २०३२ सालमा १५ फिट चौडा भएको जोगबुडा अहिले डेढ सय मिटर चौडा भएको बताए । ‘म २०२३ सालबाट यहाँ बसेको हुँ, त्यतिबेला नदी १५ फिटको थियो । अहिले त्यो नदी कटान गर्दै एक सय ५० मिटर चौडा भएको छ,’ क्षेत्रीले भने ।

दोधाराचाँदनीका बासिन्दा जोगबुडा नदीलाई ‘बहुलाहा खोला’ पनि भन्छन् । तराईमा घाम लागे पनि भारतको चुरेमा पानी परेपछि जोगबुडामा बाढी उर्लिन्छ । २०४० सालमा जोगबुडाको कटान र डुबानले सयौं परिवार बेघर भएका थिए । जोगबुडापारि र वारिको डुबानग्रस्त ठाउँका बासिन्दालाई तत्कालीन सरकारले कञ्चनपुरकै रामपुर विलासीपुर गाविस र बेल्डाडी गाविसमा बसाएको थियो ।

फागुनबाट सुरु भएको तटबन्ध निर्माणको काम झन्डै दुई किलोमिटर सम्पन्न हुने चरणमा पुगेको छ । साढे १७ सय मिटर तटबन्ध निर्माण भइसकेको र साउन पहिलो सातासम्म बाँकी सबै काम सक्ने तयारीमा रहेको ठेकेदार पीके निर्माण सेवाका प्रतिनिधि तेजबहादुर चन्दले बताए ।

जोगबुडा नदीले दोधाराचाँदनी नगरपालिकाको बढुवालटोल, कञ्चभोज, सुन्दरनगर र कुतियाकवर गरी चार गाउँलाई नागबेलीझंै बगेर पारितिर पारेको छ । यहाँका एकअर्को गाउँमा जाने झोलुंगे पुलसमेत नभएकाले स्थानीय बासिन्दा बर्खाका बेला आफ्नो गाउँभन्दा बाहिर निस्कन सक्दैनन् ।

‘यो क्रमागत योजना हो, तीन वर्षमा नेपालतर्फको २२ किलोमिटर तटबन्ध सक्ने गुरुयोजना छ,’ जलउत्पन्न प्रकोप नियन्त्रण डिभिजन कार्यालय नम्बर २२ धनगढीका प्रमुख रणबहादुर बमले भने । उनले तटबन्ध निर्माणपछि दोधाराचाँदनीका बासिन्दाको वर्षौंदेखिको डुबान र कटानको समस्या समाधान हुने बताए ।